Spedytor i pośrednik przy przewozie rzeczy – różnice i podobieństwa
Wykonywaniem transportu drogowego, w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym jest prowadzenie działalności gospodarczej zarówno w zakresie przewozu rzeczy pojazdami samochodowymi, jak również pośrednictwa przy przewozie rzeczy. Ustawa o transporcie drogowym w ogóle nie posługuje się określeniem „spedycja” a na temat jej „zamiennika” jakim jest pośrednictwo przy przewozie rzeczy w ustawie jest raczej niewiele.
Zgodnie z art. 4., użyte w ustawie określenia oznaczają:
3) transport drogowy - krajowy transport drogowy lub międzynarodowy transport drogowy; określenie to obejmuje również:
b) działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy;
Oprócz powyższego, w ustawie o transporcie drogowym zawarte są w inne postanowienia, które w pełni regulują uprawnienia podmiotu do wykonywania pośrednictwa przy przewozie rzeczy oraz sankcje za ich brak. Na czym polega prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy ustawa o działalności transportowej jednak nie precyzuje.
Zakres przedmiotowy pośrednictwa przy przewozie rzeczy?
W polskim kodeksie cywilnym brak jest przepisów regulujących umowę o pośrednictwo, zatem należy ona do kategorii umów nienazwanych. Dla umowy o pośrednictwo kodeks cywilny nie przewiduje szczególnej formy zawarcia takiej umowy. Zobaczmy jakie są definicje słownikowe pośrednictwa:
działalność polegająca na kojarzeniu kontrahentów w transakcjach handlowych; działalność osoby trzeciej mająca na celu doprowadzenie do porozumienia się lub załatwienia jakichś spraw między stronami (źródło: http://sjp.pl/pośrednictwo)
działalność osoby trzeciej mająca na celu porozumienie się między stronami lub załatwienie jakichś spraw dotyczących obu stron; kojarzenie kontrahentów w transakcjach handlowych oraz umożliwianie kontaktu uczestnikom rynku pracy (źródło: http://sjp.pwn.pl/)
umowa, często odpłatna, w której jedna strona zobowiązuje się wobec drugiej doprowadzić do sposobności zawarcia umowy lub pośredniczyć przy zawarciu takiej umowy (źródło: http://pl.wikipedia.org/).
Literatura wskazuje, że, „Podstawowym zadaniem (...) wyspecjalizowanych “pośredników” jest wywieranie wpływu na pozycję prawną angażujących ich zleceniodawców poprzez “wprowadzenie” ich w określony stosunek umowny. (...) Pośrednik tworzy zatem zarówno określoną sytuację faktyczną, jak i prawną. Jego zabiegi obejmują m.in. takie czynności jak wyszukanie i wskazanie osoby kontrahenta, komunikowanie stron ze sobą, przekazywanie ofert, informowanie o warunkach umowy, prowadzenie negocjacji, (...), badanie czy przedmiot świadczenia nie jest obarczony wadami fizycznymi lub prawnymi, przygotowywanie wymaganych dokumentów ...” (zobacz: Michał Romanowski, Charakter prawny umowy o pośrednictwo, Monitor Prawniczy Nr 2/1997).
Zakres usług leżących w obszarze działalności pośrednika, w tym również pośrednika przy przewozie rzeczy może być więc bardzo szeroki. Taki zakres wykonywanych czynności oraz sama forma prowadzenia tego typu działalności bardziej przypomina klasyczną spedycję aniżeli spedycję obecną opartą na przewoźniku umownym.
Czym właściwie zajmuje się spedytor?
Podobnie jak „pośrednictwo”, pojęcie „spedycja” nie zostało zdefiniowane w przepisach prawa transportowego ani cywilnego, zatem można uznać, iż nie posiada ono definicji legalnej. W takim przypadku należy posłużyć się znaczeniami słownikowymi, w myśl których spedycja to:
wszelkie czynności wykonywane podczas przesyłania i odbierania towarów (źródło:http://sjp.pl/spedycja)
przewóz i dostawa towarów wykonywane przez przedsiębiorstwo przewozowe (źródło:http://sjp.pwn.pl/slownik/2575962/spedycja)
Moim zdaniem, znaczenie pierwsze właściwie, choć w uproszczeniu definiuje „spedycję” i można je zaakceptować. Jednak znaczenie zawarte w drugiej definicji jest trudne do zaakceptowania, gdyż czynności jakie wykonuje spedytor to według kodeksu cywilnego „wysyłanie lub odbiór przesyłki albo dokonywanie innych usług związanych z jej przewozem”. Definicja zawarta w Wikipedii już bardziej wyczerpująco definiuje „spedycję”. Zobaczmy, co na to Wikipedia:
„Spedycja to działalność polegająca na organizowaniu przewozu towaru.”
„Spedytorem jest osoba prawna lub fizyczna (przedsiębiorca), której celem działania jest organizowanie przewozu ładunków.”
„Spedycją będzie zaś każda działalność gospodarcza polegająca na organizowaniu przewozu ładunków na zlecenie osoby prawnej lub fizycznej i na wykonaniu niezbędnej grupy czynności dodatkowych, wynikających ze specyfiki zlecenia.”
Ze względu na zakres wykonywanych czynności, Wikipedia dzieli je na: czynności wykonywane przez spedytora (nazywane spedycją właściwą lub czystą) oraz czynności organizowane przez spedytora, w skład których wchodzą czynności przemieszczania i czynności dodatkowe.
Za spedycję właściwą Wikipedia uznaje wykonywanie czynności takie jak: przyjmowanie zleceń spedycyjnych i udzielanie porad związanych z procesami spedycyjnymi, wybór środka transportu, zawieranie umów o przewóz, ubezpieczanie przesyłki, sporządzanie dokumentacji transportowej, odbiór przesyłki od nadawcy, przygotowanie przesyłki do przewozu, nadanie przesyłki na środek transportu wraz z dokumentacją transportową, odbiór przesyłki ze środka transportowego oraz właściwej dokumentacji, odprawa celna i przekazanie przesyłki odbiorcy.
Według Wikipedii, spedytor organizując czynności przemieszczania, staje się odpowiedzialny za wykonanie: dowozu, odwozu, przewozu, załadunku, wyładunku i przeładunku oraz czynności dodatkowych takie jak: składowanie przesyłki, podjęcie należności za dostarczoną przesyłkę, przeprowadzenie cesji praw do przesyłki i sprzedaż przesyłki.
W przypadku gdy firma spedycyjna wykonuje czynności określone mianem spedycji właściwej i jest w stanie własnym potencjałem wykonywać czynności przemieszczania oraz czynności dodatkowe, realizuje tzw. spedycję mieszaną.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Spedycja
Według Wikipedii, „spedycja” w obecnym wymiarze jest spedycją gałęziową (opiera się na jednym rodzaju środka przewozowego – głównie jest to spedycja samochodowa) oraz mieszaną (oparta na czynnościach wykonywanych i organizowanych przez spedytora) i jest usługą materialną (odpłatną i dostępną dla wszystkich).
Czy kodeksowy „spedytor” to również pośrednik przy przewozie rzeczy?
Podstawową regulacją prawną dla „działalności spedycyjnej” jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Uregulowania dotyczące spedycji zawarte są w art. art. 794 – 804 kodeksu cywilnego, z których kluczowym dla poruszanych kwestii jest art. 794. ust. 1., który stanowi, że „Przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem.”
Kodeks cywilny nie określa jednak o jakie inne usługi związane z przewozem przesyłki chodzi w art. 794. ust. 1., zatem aby trafnie określić zakres przedmiotowy działalności spedycyjnej należy zerknąć do literatury prawniczej.
Z komentarza do art. 794 k.c. autorstwa Marka Sychowicza (Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom II, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2011, wydanie X) wynika, że „Do usług związanych z przewozem należy wiele czynności faktycznych i prawnych, np. sprawdzenie stanu przesyłki, jej opakowanie, zważenie, sporządzenie dokumentów przewozowych, zawarcie umowy przewozu, dostarczenie przesyłki przewoźnikowi, załatwienie formalności celnych, konwojowanie, przechowanie, składowanie, odbiór przesyłki i inne.”. Zdaniem Marka Sychowicza, „Usługi spedycyjne obejmują też fachową pomoc w obsłudze przewozu. Pomoc ta z reguły powinna obejmować także udzielenie porad co do sporządzenia dokumentów handlowych związanych z przewozem w taki sposób, jaki jest niezbędny do uniknięcia trudności w odbiorze przesyłki.”
Powyższe wskazuje na znaczne podobieństwa pomiędzy spedycją i pośrednictwem, można zatem zaryzykować stwierdzenie, że zakres przedmiotowy działalności wykonywanej przez spedytora i pośrednika przy przewozie rzeczy jest podobny, jeśli nie taki sam.
Jerzy Różyk
ekspert ds. oceny ryzyka w transporcie,
prawa przewozowego i ubezpieczeń transportowych
CDS Kancelaria Brokerska
www.cds-odszkodowania.info
Artykuł ukazał się w styczniowym wydaniu miesięcznika TSLbiznes 01/2014 (43).
