Przewozy artykułów żywnościowych. Co na to przepisy, zakłady ubezpieczeń i ...?
Warunki przewozów szybko psujących się artykułów żywnościowych określa Umowa ATP. Wbrew pozorom, nie narzuca ona wymogów jedynie na przewoźników, ale reguluje też obowiązki nadawców i odbiorców. Nie wszyscy też wiedzą, że Umowa ATP nie dotyczy przewozów wszystkich artykułów żywnościowych.
Jakie przewozy podlegają Umowie ATP? Jaką temperaturę określa umowa dla przewozów artykułów żywnościowych? W jakich sytuacjach możliwe jest niezachowanie temperatury? Jakie są warunki pomiaru temperatury przewożonych produktów spożywczych? Jakie wymagania stawia umowa ATP odnoście badań i certyfikacji środków transportu?
Mówiąc o Umowie ATP mamy na myśli umowę o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów, sporządzoną w Genewie dnia 1 września 1970 r. Polska przystąpiła do Umowy ATP na mocy oświadczenia rządowego z dnia 24 września 1984 r. Najnowsza polska wersja Umowy ATP została ogłoszona w Dzienniku Ustaw Nr Dz.U. 2015 poz. 667 dnia 14 maja 2015 r.
Umowę ATP stosuje się do każdego przewozu:
głęboko mrożonych lub mrożonych artykułów żywnościowych, wymienionych w Załączniku 2,
schłodzonych artykułów żywnościowych, wymienionych w Załączniku 3,
jeżeli miejsca załadunku i rozładunku towaru znajdują się w dwóch różnych państwach, z których jedno jest stroną umowy ATP.
Umowy ATP nie stosuje się zatem do przewozów wszystkich artykułów żywnościowych. Umowie nie podlegają przewozy np. świeżych owoców i warzyw przewożonych w stanie schłodzonym oraz wielu innych artykułów żywnościowych przewożonych w stanie schłodzonym, mrożonym i głęboko mrożonym nie wymienionych w Załącznikach 2 i 3 do umowy.
Istotne jest również to, że Umowa ATP nie stawia żadnych wymagań odnośnie posiadania ważnego świadectwa ATP przy przewozach artykułów żywnościowych innych, niż wymienione w Załącznikach 2 i 3.
Warunki Umowy ATP a rodzaj towaru i temperatura przewozu
ZAŁĄCZNIK 2 do umowy ATP określa warunki dla przewozu głęboko mrożonych i mrożonych artykułów żywnościowych:
kremy mrożone (lody): - 20°C
ryby, produkty rybne, mięczaki i skorupiaki mrożone, lub (głęboko) szybko mrożone i wszystkie inne głęboko mrożone produkty żywnościowe: - 18°C
wszystkie produkty żywnościowe mrożone (z wyjątkiem masła): - 12°C
masło: - 10°C
produkty żywnościowe głęboko mrożone i mrożone przeznaczone do natychmiastowej obróbki po przybyciu na miejsce, takie jak masło i skoncentrowany sok owocowy - zgodnie z poniższymi warunkami.
Warunki stosowane przy przewozach produktów żywnościowych głęboko mrożone i mrożone przeznaczone do natychmiastowej obróbki po przybyciu na miejsce:
można dopuścić powolny przyrost ich temperatury podczas przewozu, aby po przybyciu na miejsce miały temperaturę nie wyższą od żądanej przez nadawcę i wskazanej w umowie przewozu,
temperatura ta nie może przekraczać najwyższej temperatury dopuszczalnej dla danego produktu żywnościowego w stanie schłodzonym, określonej w Załączniku 3 (+ 6°C lub wskazana na metce i/lub w dokumentacji transportowej),
jeżeli są one głęboko mrożone lub mrożone, dokument przewozowy musi wymieniać nazwy produktów żywnościowych,
dokument przewozowy musi zawierać informację, że są one przeznaczone do natychmiastowej dalszej obróbki po przebyciu na miejsce,
przewóz musi być dokonany taborem zatwierdzonym przez umowę ATP, bez stosowania urządzenia cieplnego dla zwiększenia temperatury produktów.
Załącznik 2 wprowadza również warunki, które muszą być spełnione przy przewozie artykułów żywnościowych głęboko mrożonych i mrożonych:
Do przewozu produktów żywnościowych (głęboko) szybko mrożonych i mrożonych określonych w Załączniku 2, środek transportu musi być dobrany i użytkowany w taki sposób, aby podczas przewozu najwyższa temperatura produktu żywnościowego w jakimkolwiek punkcie ładunku nie przekraczała temperatury wskazanej.
Temperatura produktów żywnościowych musi we wszystkich punktach ładunku mieścić się w wartości wskazanej lub poniżej niej, podczas załadunku, przewozu i wyładunku.
Jeśli zachodzi konieczność otwarcia drzwi, na przykład dla dokonania inspekcji, bardzo ważne jest, aby produkty żywnościowe nie były narażone na postępowanie lub warunki sprzeczne z treścią niniejszego załącznika ani też umowy międzynarodowej dotyczącej wzajemnej zgodności sprawdzania towarów na granicach.
Podczas niektórych czynności, takich jak odmrażanie parownika, krótkotrwały przyrost temperatury na powierzchni produktu może być dopuszczony w pewnej części ładunku, na przykład w pobliżu parownika, pod warunkiem, że nie przekracza ona o 3°C temperatur określonych w Załączniku 2.
KOMENTARZ
Załącznik 2, pkt. 4. dopuszcza krótkotrwały wzrost temperatury do 3°C w części ładunku. Umowa nie określa jednak precyzyjnie, o którą część ładunku chodzi. Przepis mówi jednak o „parowniku”, zatem wskazuje na te partie towaru, które znajdują się w miejscach narażonych na działanie powietrza pochodzącego bezpośrednio z agregatu. Można zatem zadać pytanie: czy jeżeli jeden z czujników zarejestruje temperaturę wyższą o max. 3°C od zaleconej, co potwierdzi późniejszy wydruku temperatury, odchylenie można uznać za dopuszczalne? Doświadczenie wskazuje, że odbiorcy w takich przypadkach zazwyczaj kwestionują jakość przyjmowanych towarów pomimo braku dowodu na niezachowanie przez przewoźnika przepisów (np. na wzrost temperatury pow. 3°C) i szkodę. Przepis ten stanowi jednak narzędzie pozwalające na skuteczne egzekwowanie swoich praw przez przewoźników i może być wykorzystywany jako argument w obronie przed ewentualnym odrzuceniem towaru lub późniejszym roszczeniem.
Problematyczna może być również ocena ewentualnych szkód w produktach żywnościowych głęboko mrożonych i mrożonych przeznaczonych do natychmiastowej obróbki (masło i skoncentrowany sok owocowy). Jak wynika z przepisu, temperatura takiego towaru nie może przekroczyć + 6°C lub wskazanej na metce i/lub w dokumentacji transportowej. Przepis nakazuje jednak, aby dokument przewozowy zawierał informację, że towar jest przeznaczony do natychmiastowej dalszej obróbki po przebyciu na miejsce dostawy. Tylko pod tym warunkiem, jego temperatura przewozu może odbiegać od określonej w Załączniku 2, czyli - 10°C dla masła i - 18°C lub - 12°C dla skoncentrowanego soku owocowego, w zależności, czy jest on głęboko mrożony, czy tylko mrożony. W praktyce transportowej bardzo rzadko zdarza się, aby w dokumentacji przewozowej były wpisywane informacje o przeznaczeniu towarów do natychmiastowej obróbki. Jeżeli nie będzie takiej informacji to nawet, gdy produkt żywnościowy będzie miał takie przeznaczenie, a przewoźnik nie dotrzymał temperatury towaru w czasie przewozu (np. gdy wydruk potwierdzi jej wzrost o ponad 3°C), odbiorca może uznać, że wpłynęło to na jakość towaru i doprowadziło do szkody. Efektem może być przyjęcie towaru i skierowanie go do utylizacji lub obniżenie jego wartości. O tym, że towar nie został zutylizowany i w całości został skierowany do produkcji przewoźnik już się nie dowie. W każdym przypadku będzie się to wiązało z problemami po stronie przewoźnika.
ZAŁĄCZNIK 3 do umowy ATP określa warunki dla przewozu schłodzonych artykułów żywnościowych:
surowe mleko 1): + 6°C
mięso czerwone 2) i duża dziczyzna (inna niż czerwone podroby): + 7°C
produkty mięsne 3), mleko pasteryzowane, masło, świeży nabiał (jogurt, kefir, śmietana, świeży ser 4)), gotowe do spożycia gotowane produkty spożywcze (mięso, ryby, jarzyny) gotowe do spożycia przyrządzone surowe warzywa i produkty warzywne 5), skoncentrowany sok owocowy i produktu rybne nie wymienione poniżej W temperaturze + 6°C lub w temperaturze wskazanej na metce i/lub dokumentacji transportowej
dziczyzna (inne niż dziczyzna duża), drób, króliki: + 4°C
czerwone podroby: + 3°C
mięso mielone: + 2°C lub w temperaturze wskazanej na metce i/lub dokumentacji transportowej
ryby nieprzetworzone, mięczaki i skorupiaki 6): na topniejącym lodzie lub w temperaturze topniejącego lodu.
________________________
1) Gdy mleko jest odbierane z gospodarstwa rolnego w celu bezpośredniej obróbki, temperatura może się podnieść podczas transportu do + 10°C
2) W każdej postaci
3) Z wyjątkiem produktów w pełni przetworzonych przez solenie, wędzenie, suszenie lub sterylizację.
4) „Świeży ser” oznacza ser niedojrzewający (niedojrzały) gotowy do konsumpcji w krótkim okresie po wyprodukowaniu, który ma ograniczony okres przydatności do spożycia.
5) Surowe warzywa rozdrobnione, krojone na plastry lub zmniejszone w wielkości w inny sposób ale z wyłączeniem tych, które były tylko myte, obierane lub przecinane na pół.
6) Z wyjątkiem żywych ryb, żywych mięczaków i żywych skorupiaków.
KOMENTARZ
W tym aspekcie widoczna jest dość duża różnica pomiędzy wersją umowy ATP z 2015 i z 1970 roku. Przepisy są jednak dość jasne i raczej nie nastręczają problemów interpretacyjnych.
Umowa ATP – monitoring temperatury
Najnowsza polska wersja Umowy ATP z 2015 roku wprowadziła warunki monitorowania i pomiarów temperatury, które zostały określone w Dodatkach nr 1 i 2 do Załącznika 2.
Dodatek nr 1 do Załącznika 2 – główne aspekty
„Środek transportu musi być wyposażony w odpowiedni przyrząd mierzący i zapisujący w zestawie danych w temperatury (…) w celu monitorowania temperatury powietrza, którym są poddane produkty żywnościowe głęboko zamrożone przeznaczone do spożycia przez ludzi”.
„Przyrządy muszą być zalegalizowane zgodnie z EN 13486 (Rejestratory temperatury i termometry dla transportu, przechowywania i dystrybucji chłodzonej, mrożonej i głęboko/szybko mrożonej żywności i lodów — Sprawdzenie Okresowe) przez właściwą instytucję akredytującą, przy czym dokumentacja legalizacji ma zostać przedłożona do akceptacji przez właściwą władzę kontrolującą zgodność z Umową ATP.”
KOMENTARZ
O ile oczywistym wydaje się, że wszystkie rejestratory temperatury są zgodne z wymogami normy EN 13486 (w Polsce: PN-EN 13486:2004), już mniej oczywistym jest to, że wszystkie termometry używane do kontrolowania towaru przy jego załadunki i rozładunku są zgodne z tą normą. Daje to nadawcom i odbiorcom towarów pole do nadużyć i obciążania przewoźników szkodami, których w rzeczywistości nie ma.
Załącznik 2 , Dodatek nr 2 – główne aspekty
W Dodatku nr 2 została określona procedura pobierania próbek i pomiaru temperatury ze schłodzonych, mrożonych i głęboko mrożonych łatwo psujących się artykułów żywnościowych. Najistotniejsze wydają się postanowienia określone w pkt. A. UWAGI OGÓLNE, pkt 1-3:
Sprawdzenie i pomiar temperatury, żądane w załącznikach 2 i 3, muszą być przeprowadzone w taki sposób, aby produkty żywnościowe nie były narażone na warunki szkodliwe dla ich bezpiecznego spożycia lub jakości. Najwłaściwiej jest przeprowadzać te czynności w środowisku chłodniczym, powodując przy tym jak najmniejszy przestój i jak najmniejsze zakłócenie w przewozie.
Działania kontrolne i pomiarowe, wymienione w punkcie 1, muszą być dokonane przede wszystkim w miejscu załadowania i wyładowania. Normalnie nie jest zalecane, aby wykonywać je podczas przewozu, z wyjątkiem przypadku, gdy zachodzi istotna wątpliwość dotycząca zgodności z temperaturami żądanymi w załącznikach 2 i 3.
Jeśli jest to możliwe, należy w celu sprawdzenia uwzględniać informacje dostarczone przez instrumenty pomiarowe podczas jazdy, zanim wybierze się partie próbne produktów łatwo psujących się, które mają stanowić przedmiot badań i pomiarów. Pomiary kontrolne są uzasadnione tylko wtedy, gdy są znaczące wątpliwości co do kontroli temperatury podczas przewozu.
KOMENTARZ
Jak wynika z powyższego, Umowa ATP zaleca przeprowadzanie pomiarów temperatury w środowisku chłodniczym. Przeprowadzanie takiego pomiaru w okresie upałów i przy chłodni otwartej przez kilka godzin, co nierzadko się zdarza, należy uznać za niezgodne z Umową ATP. Często też dochodzi do sytuacji, gdy odbiorca uznaje towar za przegrzany lub przemrożony na podstawie wykonanych własnych pomiarów, bez sprawdzenia wydruku z termografu, co również można uznać za niezgodne z Umową ATP, a w szczególności z pkt. A.3. Dodatku nr 2 do Załącznika 2.
Świadectwo ATP – jakie wymagania wynikają z umowy ATP
W ust. 1. Dodatku nr 1., Załącznika 1. Umowy ATP zastrzeżono, że „kontroli należy dokonywać na stacjach badań wyznaczonych lub upoważnionych do tego celu przez właściwą władzę Państwa, w którym środek transportu jest zarejestrowany lub przyjęty do ewidencji, …”.
Niewątpliwym plusem zmiany Umowy ATP jest to, że nie ma obowiązku przeprowadzania takiej kontroli w kraju, w którym środek transportu jest zarejestrowany lub przyjęty do ewidencji, jeżeli kontrola zgodności z normami została dokonana przed oddaniem środka transportu do eksploatacji w stacji badawczej wyznaczonej w państwie, w którym środek transportu został wyprodukowany. W przypadku przeniesienia takiego środka transportu z innego kraju będącego stroną Umowy ATP, wydanie certyfikatu ATP przez stację badawczą w kraju jego rejestracji jest możliwe po dostarczeniu:
raportu z kontroli środka transportu – w każdym przypadku,
raportu kontroli referencyjnego środka transportu oraz specyfikacji technicznej środka transportu wydanej przez producenta – w przypadku każdego środka transportu produkowanego seryjnie,
certyfikat ATP wydany przez upoważnione władze kraju produkcji lub w przypadku środków transportu w eksploatacji, upoważnione władze kraju rejestracji – w każdym przypadku,
Należy jednak wiedzieć, że certyfikat ATP uzyskany wraz z pojazdem przeniesionym z innego kraju jest traktowany jako warunkowy i może zachować swoją ważność maksymalnie przez okres trzech miesięcy. Dla uzyskania ciągłości należy zatem w tym terminie uzyskać nowy certyfikat ATP od stacji badawczej w kraju rejestracji pojazdu.
W przypadku przeniesienia środka transportu z innego kraju po rozpoczęciu użytkowania, powinien on zostać poddany oględzinom w stacji badawczej kraju rejestracji w celu potwierdzenia jego identyfikacji oraz wydania certyfikatu zgodności (atestu).
Kolejnym plusem zmiany Umowy ATP jest to, że nie ma już obowiązku posiadania certyfikatu ATP (lub jego poświadczonej notarialnie kopii) w środku transportu i okazywania jego na żądanie organów kontrolujących. Jest to możliwe pod warunkiem, że tabliczka certyfikacyjna ATP jest przymocowana na stałe do urządzenia (środka transportu). W takich przypadkach tabliczka ATP stanowi potwierdzenie ważności certyfikatu ATP.
Świadectwo ATP – wymóg określany w polisach OCP
Większość ubezpieczycieli nakłada na przewoźników wykonujących przewozy artykułów żywnościowych obowiązek posiadania ważnego świadectwa ATP. Wpisanie do polisy OCP takiego obowiązku oznacza, że niezależnie od rodzaju przewożonych artykułów żywnościowych, środek transportu powinien posiadać świadectwo ATP. Jak podano powyżej, umowie ATP podlegają wyłącznie przewozy artykułów żywnościowych określonych w Załącznikach 2 i 3. Spod regulacji Umowy ATP wyłączone są zatem przewozy pozostałych artykułów żywnościowych, jak np. świeże owoce i warzywa przewożone w stanie schłodzonym oraz wiele innych artykułów żywnościowych przewożonych w stanie schłodzonym, mrożonym i głęboko mrożonym nie wymienionych w Załącznikach 2 i 3 do umowy, w odniesieniu do których umowa nie nakłada obowiązku posiadania świadectwa ATP. Inną grupą towarową są wyroby farmaceutyczne, których przewóz jest regulowany odrębnymi przepisami.
Skoro jednak zakłady ubezpieczeń stawiają przewoźnikom taki wymóg, nie pozostaje nic innego jak zaopatrzyć się w świadectwo ATP lub zawrzeć taką umowę ubezpieczenia OCP, która w odniesieniu do przewozów artykułów żywnościowych innych niż określone w Załącznikach 2 i 3 Umowy ATP, nie uzależnia ochrony ubezpieczeniowej od posiadania świadectwa ATP. Póki co liczba odmów z tego tytułu świadczy o tym, że zakłady ubezpieczeń są nieświadome obowiązujących przepisów, a przewoźnicy nie czytają warunków określonych w polisach OCP, przez co często ponoszą tego konsekwencje.
_________________________________________________
Plusem istniejącego stanu rzeczy jest to, że po 31 latach od pierwszej polskiej redakcji Umowy ATP, w 2015 roku pojawiła się wreszcie kolejna, która dość mocno zliberalizowała warunki przewozów szybko psujących się artykułów żywnościowych. Bez wątpienia była odpowiedzią na kolejną już nowelizację Umowy ATP z 2013 roku, ale nie można powiedzieć, że Polska nadrobiła zaległości. Najnowsza wersja międzynarodowej Umowy ATP z 2017 roku weszła w życie od 6 stycznia 2018 roku i w naszym systemie prawnym póki co nie znalazła trwałego posadowienia. Bez względu na to, zmiany w Umowie ATP dokonane w 2015 roku są dla polskich przewoźników korzystne. Czy będą dalsze polskie nowelizacje zobaczymy. Mam nadzieję, że nie za kolejne … 31 lat.
Jerzy Różyk
ekspert ds. prawa przewozowego,
oceny ryzyka w transporcie i ubezpieczeń transportowych
CDS Kancelaria Brokerska
