Odpowiedzialność cywilna przewoźnika drogowego w ruchu międzynarodowym
Podstawową regulacją prawną dla ustalania odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego w ruchu międzynarodowym jest Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR).
Zakres stosowania
Konwencję stosuje się do wszelkiej umowy o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane dla jej dostawy znajdą się w dwóch różnych krajach.
Odpowiedzialność przewoźnika
Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy (art. 17 konwencji CMR). Przewoźnik odpowiada również za czynności i zaniedbania swoich pracowników i dalszych przewoźników, którym zleca przewóz, jak za swoje własne czynności i zaniedbania (art. 3 Konwencji CMR).
Komentarz CDS
„Odsprzedawanie” zleceń nie przenosi więc odpowiedzialności na podwykonawcę, jeżeli przewoźnik zlecający zawarł umowę przewozu i występuje jako tzw. przewoźnik umowny.
Wybrane zwolnienia z odpowiedzialności
Przewoźnik jest zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec (art. 17 konwencji CMR).
Komentarz CDS
Okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec mogą być m. innymi:
siła wyższa (piorun, huragan, powódź),
rabunek, rozbój lub kradzież rozbójnicza,
kradzież z włamaniem,
kradzież środka transportu wraz z towarem,
wina osoby trzeciej (np. uszkodzenie towaru wskutek wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez innego posiadacza pojazdu).
Udowodnienie, że szkoda powstała wskutek okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec spoczywa na przewoźniku.
Warto pamiętać o tym, że uwolnienie się z odpowiedzialności za kradzież towaru (z włamaniem do środka transportu lub ze środkiem transportu) w praktyce jest możliwe wyłącznie w określonych sytuacjach, np. gdy pojazd został pozostawiony na parkingu strzeżonym.
Dowód zawarcia umowy / List przewozowy
Dowodem zawarcia umowy przewozu jest list przewozowy (art. 4 Konwencji CMR). Jednak Konwencja CMR dopuszcza brak listu przewozowego, zatem przyjmuje się, że dowodem zawarcia umowy przewozu jest najczęściej umowa zawarta przez przewoźnika na podstawie tzw. zlecenia transportowego.
Komentarz CDS
W praktyce jednak potwierdzeniem zawarcia umowy jest przyjęte zlecenie na przewóz, jeżeli wynika z niego, że zlecenie dotyczy przewozu towaru. Dla oceny, kto jest odpowiedzialny za szkodę nie ma więc znaczenia, kto jest wpisany w list przewozowy jako przewoźnik.
Rozporządzanie towarem
prawo do rozporządzania towarem, a w szczególności żądania od przewoźnika wstrzymania przewozu, zmiany miejsca przewidzianego dla wydania towaru albo też wydania go odbiorcy innemu niż wskazany w liście przewozowym ma wyłącznie nadawca - w szczególnych przypadkach również odbiorca (art. 12 konwencji CMR).
Jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu na warunkach podanych w liście przewozowym jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest obowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzenia towarem (art. 14.1 konwencji CMR).
Jeżeli jednak okoliczności pozwalają na wykonanie przewozu na warunkach różniących się od przewidzianych w liście przewozowym i jeżeli przewoźnik nie zdoła uzyskać w dostatecznie krótkim czasie instrukcji od osoby, uprawnionej do rozporządzania towarem, powinien on podjąć środki, jakie wydają mu się najlepsze w interesie osoby, uprawnionej do rozporządzania towarem (art. 14.2 konwencji CMR).
Komentarz CDS
W praktyce, umowy przewozu (postanowienia zawarte w zleceniach transportowych) zawierają zastrzeżenia, że uprawnionym do wydawania dyspozycji odnośnie transportu towaru jest wyłącznie zlecający (zazwyczaj spedytor).
W sytuacji, gdy wykonamy dyspozycję spedytora i wydamy towar innemu odbiorcy niż wskazany w liście przewozowym, możemy narazić się na zarzut nadawcy lub odbiorcy uprawnionego z listu przewozowego wydania towaru osobie nieuprawnionej.
Zdarzają się bowiem przypadki wykonania dyspozycji spedytora-oszusta wydania towaru innemu odbiorcy lub kolejnemu przewoźnikowi, czego efektem jest utrata towaru. W takim przypadku przewoźnik może ponieść pełną odpowiedzialność za szkodę.
Jerzy Różyk
ekspert ds. oceny ryzyka w transporcie,
prawa przewozowego i ubezpieczeń transportowych
CDS Kancelaria Brokerska
www.cds-odszkodowania.info
